Joan (Jan) Kukuzeli lindi në Durrës, rreth viteve 1070-1075 që në shek. XII ishte nën zotërimin bizantin. I ati i vdiq kur ishte shumë i vogël. E ëma u mor me edukimin e tij, duke ia besuar mësuesve më të mirë të asaj kohe. Joani u dallua për një zgjuarsi të rrallë, për zërin engjëllor dhe për aftësitë e mëdha muzikore.

Për shkak të këtyre vetive ndoshta, e dërguan në Konstandinopojë, në kryeqytetin e perandorisë, për të studiuar dhe kënduar në oborrin perandorak. Duke parë talentin e tij të madh dhe përparimin e habitshëm në muzikë, e emëruan drejtues të veprimtarive muzikore të kryeqytetit, duke i dhënë titullin Mjeshtër, titull që në atë kohë ishte shumë i rëndësishëm. Kështu Joani u bë një anëtar i oborrit perandorak dhe favorit i vetë Perandorit. Për zërin e tij të mahnitshëm e quajtën “zë engjëllor”. Në Konstandinopojë ai këndonte, në kishën e Shën Sofisë.

kukuzeli

Por një ditë Joani i ri vendosi të largohej fshehurazi nga kryeqyteti. Kështu, i veshur si një bari i varfër, u largua dhe shkoi në Manastirin e Lavrës së Madhe në Malin Athos. Askush nuk e njihte Joanin që ishte kthyer në bari. Një ditë, kur kulloste dhitë, duke menduar se ishte vetëm, filloi të këndonte një himn kushtuar Hyjlindëses Mari. Por një murg e dëgjoi dhe e thirri bariun dhe e detyroi të thonte të vërtetën. Joani iu lut që të rrinte në manastir e të mos e dorëzonte tek perandori, sepse donte më shumë jetën murgjërore, sesa jetën e oborrit.

Murgu e urdhëroi që ta linte punën e bariut dhe të merrte drejtimin e korit të kishës qendrore të manastirit. Joani u bind. Por murgu shkoi në Konstandinopojë për të takuar, Perandorin, i cili e la Joanin të lirë që të vendoste vetë se çfarë do të bënte. Keshtu Joani u vendos në një shtëpi dedikuar engjëjve të Shenjtë, pranë manastirit, duke praktikuar agjërimin, pendimin dhe lutjen e pandërprerë. Pjesën tjetër të jetës e kaloi duke i kënduar këngë e lavde Zotit dhe Shën Marisë, si edhe duke kompozuar shumë pjesë muzikore kishtare, që kanë lënë gjurmë të thella në traditën e krishterë orthodhokse.

Tepër e njohur është sic thonë se atij iu shfaq Shën Maria duke e shpërblyer me një monedhë floriri për himnet e tij të mrekullueshme, ku edhe sot në kishëzën për nder të tij, ndodhet edhe ikona “Shën Maria e Kukuzelit” (Kukuzélisa). Ai thone se e dinte ditën e vdekjes, shumë kohë më parë, prandaj kur iu afrua, Joani mblodhi të gjithë vëllezërit, iu kërkoi ndjesë dhe i porositi që ta varrosnin në shtëpinë e Kryeengjëjve të Shenjtë, aty ku rrinte. Ndërroi jetë më 1 tetor.

Vepra muzikore:
Joani sistemoi dhe riformoi melodi më të vjetra, kompozoi tërësi veprash origjinale të famshme, kryesisht “mësime të ngadalta për zëra të bukur” (kalifonik), në mënyrën tradicionale. Pothuajse të gjitha u përkthyen nga shkrimi i vjetër muzikor në shkrimin muzikor të kohës së tij.

Kukuzeli kompozoi melodi për shumë shërbesa kishtare:

Shërbesa të përditëshme:
Mbrëmësore: “Me të hapur dorën…” (tek Psalmi 103 [104]); “Lum njeriu…” (Ps. 1, 2, 3);
Vargje kalifonike; Tinguj që psalen në Hyrjen e Mbrëmësores; Paravargje tingullit Tërthor II, Tërthor IV. – Mëngjesore: Polielei “Shërbëtorë të Zotit…”, “Lavdëroni Zotin…”;
Vargje kalifonike; Andifone; “Çdo frymë le të lavdërojë Zotin…” tingulli I dhe Tërthor IV; Madhështime tingulli IV; Psalmi 118 [119].
Liturgji Hyjnore: Himnin Trishenjtor “Shenjt Perëndi…” tingull II; “Aliluia” tingulli Tërthor I, “Aliluia” të kremteve të mëdha; Himne Qeruvike: “Ne që simbolizojmë…” tingulli Tërthor II, “Tani fuqitë…” tingulli Tërthor II; “Të meriton me të vërtetë…” tingulli Tërthor II; Madhështime në të kremte të mëdha; Kungatore: “Lavdëroni Zotin…” tingulli Tërthor I, “Shijoni dhe shihni…” tingulli Tërthor I.

Për Pashkët:
“Përlufteshës gjenerale…”, “Fuqia e të Lartit…”, “Engjëlli u dërgua…” etj.

Mësime muzikore:
“Që lartazi profetët…” tingulli i Rëndë dhe Tërthor II; Mësime vargjesh; Fjalët e para të tropareve Përshëmbëllta dhe të Njëzëshme;
Mbi 40 mësime në vargje 15-rrokëshe etj.

Shoqërime me iso: Mbajtje iso në 8 tinguj, ku disa kanë edhe emërtime karakteristike.

Mënyra të të kënduari:
Metoda e vendosjes së shenjave muzikore bizantine: Mega Ison, Ison, Oligon, Oksia; Metoda e Mbajtjes iso; Këndimi i shenjave muzikore, pa tekst, që quhet “Këndimi i urtë i shenjave” njihet si “Sistemi rrethor i Kukuzelit (Trohója)”.

Veprat e tij muzikore, dorëshkrime, gjenden të shkruara në greqisht pothuajse deri në shek. XVI, por ka edhe disa kodikë të mëvonshëm jo të plotë që janë të shkruar edhe në bullgarisht.

 

‪Jan Kukuzeli: Dy korale – / Kosovo Philharmonic Choir; Rafet Rudi ‬dirigjent, Kaltrina Miftari soprano, Shkurte Hykaj soprano.